Obrazowanie okulograficzne
Okulografia to metoda badawcza, która polega na śledzeniu ruchów gałki ocznej podczas postrzegania i przetwarzania informacji odbieranej drogą wzrokową. Ruch gałek ocznych obserwowalny jest dzięki światłu podczerwieni, którego skaner umieszczony jest pod monitorem. Odbicie tych promieni od naszego oka rejestruje specjalna kamera (ruch oka jest mierzony na podstawie zmian w ilości odbitego światła), a zebrane dane przekazywane są do komputera, który je analizuje. Kamera zamontowana na monitorze u góry lub też stanowiąca integralną część monitora nagrywa zachowanie i reakcje probanta.
Nagrania zapisu ruchu gałek ocznych umożliwiają następnie tworzenie za pomocą specjalnego oprogramowania map cieplnych, ścieżek wzroku i wykresów statystycznych.
Mapy cieplne, nazywane też (z angielskiego) heatmapami to graficzne przedstawienie w rozkładzie cieplnym uwagi kierowanej na badany element. Widoczne są na takiej mapie elementy zauważone przez badanego, a co z tego wynika także elementy ominięte podczas skanowania wzrokiem. Oprogramowanie umożliwia wygenerowanie różnych rodzajów map:
- Mapy czarno-białe, których stopień transparentności obrazuje natężenie uwagi badanego kierowanej na dany element. Inaczej mówiąc, im jaśniejszy obszar na mapie, tym więcej uwagi badany mu poświęcił, czyli tym dłużej zatrzymał na nim wzrok:
Czarno-biała mapa cieplna
- Mapy kolorowe, które – z punktu widzenia analizy tekstu – dostarczają o wiele więcej informacji, gdyż stopień intensywności kolorów odwzorowuje stopień natężenia uwagi, jaką badany kieruje na dane elementy tekstu. Im obszar jest bardziej czerwony, tym większe/ dłuższe było u badanego natężenie uwagi na danym elemencie tekstu. W trakcie badania okulograficznego można tworzyć mapy cieplne, określając wcześniej najbardziej istotne dla celu badania parametry/ kryteria: (a) całkowitą liczbę fiksacji, (b) całkowity czas fiksacji, (c) relatywny czas fiksacji:
Kolorowa mapa cieplna
Okulograf obrazuje nie tylko fiksacje czyli punkty, na których wzrok się zatrzymał, lecz także sakady, tj. ruchy oczu, kiedy przenosimy wzrok z jednego punktu na drugi, czyli „ścieżki" między kolejnymi fiksacjami. Otrzymujemy wtedy mapę gazeplotową, tzw. ścieżkę wzroku. Koła obrazują długość fiksacji, im większe, tym dłuższa była fiksacja na danym elemencie. Numery pokazują kolejność fiksacji:
Mapa gazeplotowa
Ponadto wyniki badań okulograficznych mogą być przedstawione także w postaci wykresów statystycznych, rycin i tabel. Jest to jednak możliwe po uprzednim opracowaniu materiału badawczego. Badania okulograficzne nad tekstami wymagają bowiem wcześniejszego określenia i selekcji tzw. obszarów zainteresowań (AOI = Area of Interests). Dzięki temu możliwe jest skonfrontowanie zaznaczonych obszarów:
Wybrane obszary zainteresowania
Dzięki wyborowi obszarów zainteresowania oprogramowanie może zestawić dane obszary, uwzględniając wybrane kryteria, np. długość fiksacji na danych elementach w porównaniu do częstotliwości ich występowania, liczbę fiksacji na danym rodzaju obszarów itp.:
Wykres statystyczny
Okulograf umożliwia również wykonanie nagrania audio np. tekstu tłumaczenia. Pozwala to zweryfikować długość fiksacji z jakością tłumaczenia i trafnością wariantów translacyjnych. Urządzenia z wbudowaną kamerą lub kamerą zamontowaną na monitorze umożliwiają także rejestrację wideo ruchów i zachowań badanego w trakcie eksperymentu.
[źródło: M. Płużyczka, 2012,
Na co patrzy, a co widzi tłumacz a vista? Translatoryczne możliwości poznawcze okulografii,
(w:) Lingwistyka Stosowana 5, 66-77]